ni Manuel Ortega Abis
I. Prologo
“Ang dagat ang tunay na dugong buhay ng ating sangkapuluan.”
Sa gabing ito, may isang bangka na nakadagan sa aking dibdib –
isang pasaning katawang-tubig na binahura ang aking tulog;
isang awiting pinakadukha ang melodiya’t mga lirika;
sugatang tinig na binulahaw ang mismong pintig ng aking puso.
Bangkang-haraya’y di maalpasan, pinaghugpong na kadenang alon,
uhaw na apoy ang lumalawak at lumalalim na tubig-alat;
at akong isang estrangherado na lumulubog at lumilitaw
sa tuwing may paglalayag lamang sa mga pulong ikinuwintas,
ako ay isang mahinang bulong kung ihahambing sa pagdaluyong
nitong kumintang na namumuo sa mismong templo ng aking noo:
ang pagwawala sa pagkawala nitong malayang wika-ng-dagat.
Estrangherado akong tinuring na nagpalígaw at naligáw rin,
subalit ako’y di nag-iisa. Tulad ng dagat na binubuklod
at binubukod ang iba-ibang danas at daloy ng mga buhay
na sinubukang suungin itong uhaw sa apoy ng limi’t lira,
laksang tinig ang nagsusumamo na kaawaang pakinggan natin.
II. Tinig ng Isang Tagbanwa
“At magbago na ang lahat, lamang pagbabago’y huwag;
ang pagwawala ng dagat, pinakamangmang sa lahat,
ang pagkawala ng dagat, pinakadukha sa lahat.”
Isang bangkang palad na nakadausdos
sa baybaying patag ng bangketang dagat.
Nagdaong sa limos ang nasirang layag.
Katig ay nagsugat. Ang dalawang sagwan,
nagmistulang saklay. Timon ay pilantod
habang manikluhod. Bangkang walang alay
kundi sambanyerang dungis at kalawang;
pati ang mayaman sa buslot na lambat,
nasilat sa baklad ng nahúling awang
ipinai’y luha. Sino ang sasakay
sa lunoy na kamay nitong bangkang palad
na kalunos-lunos ang pagkadausdos
ng muling paglayag sa bangketang dagat?
Sino ang mapalad? Sino ang mapalad?
III. Tinig ng Isang Nangangarap
“Mahirap maging dayuhan sa sariling dagat.”
Palaboy na ibon sa baybay ng dagat,
bukas-makalawa’y saan ba hahapon?
Nasaan nga kaya ang tahanang pugad?
Katulad ng isang gumagalang alon,
Saan at kailan ang aking pag-ahon?
Ang bagong bayani na OFW,
iba ang ibayo sa ibang ibayo.
Sa aking pagdayo sa ibang lupalop
ay aking sinuong ang ilang panganib:
malawak ang dagat, malalim ang laot.
Ako ang kanaway, may kukong pandagit,
at ngayo’y buhangin ang kinakalahig.
Ang OFW na bagong bayani,
may trono sa lupaing di pag-aari.
Sa baybay ng dagat, migranteng kanaway,
tuka’y nakatungo at bagsak ang pakpak.
Ako na lagalag, akong manlalakbay;
bukas-makalawa’y kung saan mapadpad,
tanging pinakingga’y tawag ng paglipad.
Ang bagong bayani na OFW,
iba ang ibayo sa ibang ibayo.
Ano ba ang hanap, ang nais mahagap
kasabay ng hanging sa mundo’y uminog?
Ano ang sa palong tila’y humahatak –
balani nga kaya ang dagat at laot
na tanga’y pagsakop at ang magpasakop?
Ang OFW na bagong bayani,
may trono sa lupaing di pag-aari.
Malawak ang dagat, sinlawak ng guwang
kung saan ang dukha’t mangmang, magkaparang;
malalim ang laot, sinlalim ng kalam
ng naghapding tiyan. Ano’ng kapalarang
itong tiyak lamang – walang katiyakan?
Ang bagong bayani na OFW,
iba ang ibayo sa ibang ibayo.
IV. Tinig ng Isang Nag-Jump Ship
“Sa malayang pagbuhaghag ng hangin
sa buhangin ng mga baybayin,
sa manipis na pagtabing ng mga tabing-dagat,
para na ring nakasulat sa ating mga palad –
marami ang paghuli’y tiyak na mayroon,
subalit tiyak ring ni isa’y walang pagkulong.”
Bumibilis ang pintig ng alon
sa aking dibdib.
Hinahabol ang paghangos
ng isang pagpuga
bago pa ito maghunos
bilang isang paglaya.
Sino ang makababatid
na may maliwanag na pagkakaiba pala
ang kawalan ng pabigat sa likod
at ang pagiging magaan ng loob?
Ang una’y upang makalipad,
at ang pangalawa’y
upang
pumailanlang.
V. Epilogo: Salindagat
(ang salitang “salindagat” sa Ingles ay sea change)
Isang malalimang pagbabagong-anyo,
isang malawakang pagdayo,
sa iba at sariling ibayo;
isang prusisyong tubig ng samotsaring tinig
na isinasalin sa kani-kanilang buhay
ang walang-kamatayang wika-ng-dagat.
Sa malayang
pagbuhaghag ng hangin – buhangin,
na bawat butil ay may kinatawang tao.
Sa manipis
na pagtabing ng dagat – tabing-dagat,
at ang dalampasigan ang katutubong pook
ng kalakalan.
Sa matinding
pag-alo na makatawid parito’t paroon – alon,
ang di-masawatang agos ng tao’t kalakalan.
Sa nakaambang
pagtulin ng dagat – tulisang-dagat,
ang sarimukhang tagahasik ng chaos:
mga pirata’t pugante, refugee’t smuggler,
mga magnakakaw ng pulo at mandarambong
ng buhangin upang gamitin sa paglikha ng mga pulo-puluan;
mga nakikipagsapalaran at nakikipag-agawan
sa kapalarang-bayan.
Sa likas
na pag-alpas ng hinahon mula sa chaos – ahon,
ang paglaya at pagsasariling-buhay
ng binubuong wika-ng-dagat.
Binabaybay ng isang malalimang pagbabagong-anyo
ang di-mabilang na look, bangkota, at pulo
na ikinuwintas ang mahabang-mahabang baybáyin
na di-madali’t malakadena kung babaybayín.
Ilang dantaon nang nagsimula tayong makilahok
sa isang napakahabang prusisyong tubig ng ating lahi,
bilang mga saksi sa isang pagsasalin ng dagat,
mga minulat sa pagka-inklusibo ng ating magkakaibang tinig;
na patuloy ang paniniwalang ang wika-ng-dagat ay may daloy at danas
na, tulad ng tubig, ay may kusang puwang at panahon
ng pag-alon, ng pag-agos, at ng pag-ahon.
“At mga isla na ikinadena, sa muling pagsipat, magiging mga islang ikinuwintas.”
Laksang tinig pa, nag-aagawang-sagwan at timon upang itawid,
kanilang diwa, paksa at saysay, estrangheradong bangkang-haraya –
laksang tinig pa na lumalawak at lumalalim ang bawat hugot,
laksang tinig pa na lumulubog at lumilitaw, parang bangungot
sa pagtulog kong mistulang gising. Tulad ng banga, katawang-tubig
na nakadagan sa aking dibdib ay nagkabitak, at tuluyan nang
nabasag; at ang gunitang imbak, sadyang dumanak: naging panglanggas
ng mga tinig na nasugatan. Uhaw sa luha’t pighating apoy,
tila naibsan. Laksang tinig din ang nag-umapaw upang daluyan
ng pagbabagong magiging tulay at ang hanggahan sa paghuhunos;
at mga isla na kinadena, sa muling sipat, magiging islang ikinuwintas.
O, Amansinaya na Poon ng dagat,
hinding hindi na ako makapapayag –
ngayo’y mas marami ang tulisang-dagat
kaysa mangingisdang dukha ang paglayag!
Sapagkat bawat sugatang tinig na nilulublob sa karagatang
dinadaluyong
ang aking dibdib, tangang kamandag ang mulaan din ng isang yerbang
mapagpahilom, at sisipsipin ang hapdi’t sakit na dinulot ng
pagkakawala
ng diwa, paksa’t saysay ng aking bangkang-harayang nais maglayag
sa malaya at mapagpalayang wika-ng-dagat. Ang aking wikang
ilang dantaong napabayaan. Ilang dantaong tila hinintay,
muling pagdaloy ng aking tunay na dugong buhay, nananalaytay
sa kasaysayan ng aking bayan, kahapon, ngayon, at kailanman,
ang nakapagbibigay-buhay, nakapagpapabagong-buhay – dagat.
***
