NI ERIC JHON BITUIN
MAY mga lugar na higit pa sa espasyo sa mapa, higit pa sa lansangan, tulay, at ilog. May mga lugar na nananahan sa alaala, sa wika, sa lasa ng pagkaing minana mula sa mga ninuno. Isa na rito ang Malabon, na sa aklat na Pansit Luglog, Halo-halo, Atbp. sa Kuwentuhang Malabon (Ateneo de Manila University Press, 2024) ay ibinabalik sa panahon bago pa ito lamunin ng baha, bago pa lunurin ng urbanisasyon ang alaalang pumipintig sa bawat lansangan nito.
Pinamatnugutan ni Fanny Garcia, ang aklat ay isang mosaiko ng gunita—mga sanaysay na isinulat ng mga anak ng Malabon, mga kuwento ng kabataan, pagkain, kasaysayan, at pagkakakilanlan. Subalit ang tunay na kayamanan ng aklat na ito ay ang pagiging payak at dalisay ng mga tinig na bumuo rito. Kalahati ng mga manunulat ay hindi nagmula sa akademya, hindi bihasa sa makinis na retorika, hindi nalublob sa mahahabang diskurso ng panitikan. Ngunit sa kanilang pagiging totoo, naroroon ang hiwaga ng kanilang mga tinig—walang artipisyalidad, walang palamuti, tapat na pagbabahagi ng isang mundong maaaring hindi na natin matunghayan muli.
Sa bawat pahina, lumilitaw ang Malabon na may sariling halimuyak, tunog, at lasa. Ang paghahanda ng pansit luglog ay hindi lang pagluluto kundi isang ritwal ng pamilya, isang tanda ng pagsasama-sama, isang piyesta ng mga panlasa at alaala. Ang paggawa ng patis—na sinasabing pinakamahusay sa buong Maynila—ay hindi lamang tungkol sa pagburo ng isda kundi isang sining, isang proseso ng pagtitiyaga at pagmamalasakit sa huling produkto. Maging ang wika ay may sariling karakter—ang Tagalog Malabon, isang natatanging baryasyon ng ating pambansang wika, na nagpapatunay na ang isang lugar ay hindi lang nabubuo ng pisikal na hangganan kundi pati na rin ng tinig ng mga naninirahan dito.
Subalit higit sa isang koleksiyon ng sanaysay, ang aklat ay isang heograpikal na pagmamapa ng Malabon gamit ang kolektibong alaala. Sa pagitan ng mga salita, naririnig natin ang tunog ng mga taho at sorbetes na dumaraan sa makikitid na kalye, ang pagsagitsit ng mantika sa pagprito ng lumpiang sariwa, ang malamyos na pag-agos ng tubig sa mga dating malilinis na kanal. Sa pagitan ng mga linya, nararamdaman natin ang init ng araw sa balat ng mga batang naliligo sa ilog, ang dampi ng hangin sa palengke habang pumipili ng sariwang isda, ang bigat ng basket ng puto na dala ng naglalako sa umaga.
Ito ang mahika ng aklat—hindi lamang ito nagkukuwento, hindi lamang ito nagtatala ng kasaysayan. Pinaparamdam nito sa atin ang Malabon. Hindi bilang lungsod na nalulunod sa baha sa bawat pag-ulan, kundi bilang tahanang minahal at iniwan ng ilan, pero hindi kailanman nakalimutan. Sa bawat kuwento, sa bawat personal na anekdota, nabubuhay ang Malabon sa pagitan ng nakaraan at kasalukuyan, sa pagitan ng gunita at panaginip.
Ang Pansit Luglog, Halo-halo, Atbp. sa Kuwentuhang Malabon ay hindi lamang isang paggunita kundi isang pagtataguyod. Isa itong paalala na ang kultura at kasaysayan ng isang bayan ay hindi dapat malunod sa baha ng paglimot.
Sa panahong mabilis ang pagbabago, kung saan unti-unting nabubura ang mga alaala ng lumang bayan dahil sa modernisasyon, mahalagang magkaroon tayo ng mga aklat na gaya nito. Ang ganitong mga koleksiyon ng personal na salaysay ay nagsisilbing tagapag-ingat ng ating kasaysayan at kultura, lalo na sa mga espasyong hindi madalas mapansin sa mga opisyal na aklat pangkasaysayan.
Ang Malabon, tulad ng maraming bayan sa Pilipinas, ay mayaman sa sariling identidad—mula sa pagkain, wika, at tradisyon. Ngunit sa unti-unting pagkawala ng mga pisikal na alaala nito—mga lumang bahay, mga tradisyunal na pamamaraan ng pagluluto, pati na ang orihinal na anyo ng kanyang mga palaisdaan at mga lansangan—nagiging lalong mahalaga ang pagpapanatili nito sa pamamagitan ng panitikan. Ang aklat ay isang testamento na may mga kuwento pang dapat ipasa sa susunod na henerasyon, may mga aral pang dapat matutuhan, at may mga lugar pang dapat alalahanin, kahit sa pahina man lamang ng aklat kung hindi na sa tunay na buhay.
Higit pa rito, ang katotohanang maraming sanaysay sa aklat na ito ay isinulat ng mga di-pormal na manunulat. Patunay na ang kasaysayan ay hindi lamang nililikha ng mga iskolar o eksperto. Ang tunay na kasaysayan ay nasa kamay ng mga taong namuhay sa isang panahon, sa isang lugar. Ang boses ng karaniwang mamamayan ang tunay na may kakayahang magbigay-liwanag sa kung ano ang tunay na buhay sa Malabon noong panahong iyon. Sa isang banda, maaaring kulang ito sa analitikal na lalim na inaasahan sa mga tekstong sinasala ng mga lente ng teorya—wala itong diskursong humuhugot sa Marxismo, postkolonyalismo, o feminismo. Subalit dito rin namamayani ang kalakasan ng aklat. Sa kawalan ng teorisasyon, nagiging lantad ang laman: ang buhay na hindi kailangan ng teoryang akademiko upang mapatunayang mahalaga. Hindi man ito masusing hermenyutika, ito’y matapat na paggunita—at sa ganitong anyo, mas malapit ito sa puso ng mambabasa.
Sa ganitong paraan, ang Pansit Luglog, Halo-halo, Atbp. sa Kuwentuhang Malabon ay hindi lamang isang paggunita kundi isang pagtataguyod. Isa itong paalala na ang kultura at kasaysayan ng isang bayan ay hindi dapat malunod sa baha ng paglimot. Hangga’t may aklat na ganito, mananatili ang Malabon—sa gunita, sa wika, sa lasa ng isang nakaraang hindi kailanman dapat malimutan.
